Jenis-jenis Rangsangan dan Gerak Balas

Terdapat dua jenis rangsangan, iaitu:

1. Rangsangan luar (external stimuli)
2. Rangsangan dalam (internal stimuli)

Rangsangan luar

Rangsangan luar merupakan perubahan yang berlaku di persekitaran luar dan boleh dikesan oleh sistem badan. Contohnya, cahaya, bunyi, bau, rasa, suhu, tekanan dan sentuhan.

Perubahan pada persekitaran luar dikesan oleh reseptor (receptors) dalam badan untuk menghasilkan gerak balas terhadapnya.

Gerak balas (response) ialah tindakan yang dilakukan oleh badan samada disedari ataupun tidak terhadap sesuatu rangsangan.

Gerak balas organisma hidup terhadap rangsangan luar membolehkan mereka menyesuaikan diri dengan persekitaran.

Rangsangan tertentu hanya menghasilkan gerak balas yang tertentu sahaja. Jadual di bawah menunjukkan pelbagai jenis rangsangan luar dan gerak balas pada manusia dan organisma lain.

Rangsangan	Gerak balas pada manusia
Cahaya	Dikesan oleh mata supaya boleh melihat dan mengubah saiz anak mata.
Bunyi	Dikesan oleh telinga supaya boleh mendengar bunyi.
Rasa, bau	Bahan kimia larut boleh merangsang hidung dan lidah untuk membolehkan kita mengesan bau dan rasa.
Suhu, kesakitan, sentuhan, tekanan	Dikesan oleh kulit untuk membolehkan kita mengesan perubahan suhu, tekanan, sentuhan dan kesakitan serta bergerak balas terhadapnya.

Jenis rangsangan dan gerak balas pada manusia.

Tropisme ialah gerak balas dalam bentuk pertumbuhan pada bahagian tumbuhan tertentu seperti gerak balas hujung pucuk dan hujung akar ke arah atau menjauhi rangsangan.

Rangsangan	Gerak balas organisma lain
Cahaya	Fototropisme ialah gerak balas pertumbuhan hujung pucuk dan hujung akar terhadap cahaya.
Graviti	Geotropisme ialah gerak balas pertumbuhan hujung pucuk dan hujung akar terhadap graviti.
Air	Hidrotropisme ialah gerak balas pertumbuhan hujung pucuk dan hujung akar terhadap air.
Sentuhan	Tigmotropisme ialah gerak balas pertumbuhan sulur paut pada tumbuhan yang melilit pada objek lain untuk sokongan.

Gerak balas nasti ialah gerak balas sebahagian tumbuhan terhadap sesuatu rangsangan dengan arah gerak balas tidak dipengaruhi oleh arah rangsangan.

Rangsangan	Gerak balas organisma lain
Sentuhan	Seismonasti ialah gerak balas bahagian tumbuhan terhadap kejutan dan sentuhan.
Cahaya	Fotonasti ialah gerak balas bahagian tumbuhan terhadap perubahan cahaya.
Suhu	Termonasti merupakan gerak balas bahagian tumbuhan terhadap perubahan suhu.
Perubahan siang dan malam	Niktinasti merupakan gerak balas bahagian tumbuhan terhadap rangsangan cahaya dan suhu akibat perubahan siang dan malam, contohnya penutupan ranggi bunga pada waktu malam.

Taksis merupakan gerak balas seluruh organisma ke arah rangsangan atau menjauhi rangsangan.

Rangsangan	Gerak balas organisma lain
Cahaya	Fototaksis merupakan gerak balas ke arah atau menjauhi cahaya.
Bahan kimia	Kemotaksis ialah gerak balas suatu sel atau organisma terhadap bahan kimia.
Suhu	Termotaksis ialah gerak balas organisma terhadap haba atau kenaikan suhu.

Rangsangan dalam

Rangsangan dalam ialah perubahan yang berlaku dalam badan. Contohnya, aras gula dalam darah, suhu badan dan tekanan osmosis darah.

Rangsangan yang dihasilkan di dalam badan dikesan oleh reseptor dalam badan.

Gerak balas organisma terhadap rangsangan dari persekitaran dalam membolehkan proses homeotasis berlaku bagi mengekalkan keseimbangan persekitaran dalamannya.

Rangsangan dalam badan akan merangsang proses pengawalaturan persekitaran dalam secara homeotasis melalui suap balik negatif (negative feedback) supaya keadaan persekitaran dalam dikekalkan pada satu julat yang sesuai untuk organisma tersebut.

Jadual di bawah menunjukkan jenis rangsangan dalam dan gerak balas terhadapnya pada manusia.

Rangsangan	Gerak balas (Homeotasis)
Aras gula darah	Pengawalaturan aras gula darah oleh pankreas dan hati.
Suhu badan	Pengawalaturan suhu badan oleh kulit.
Tekanan osmosis darah	Pengawalaturan tekanan osmosis darah oleh ginjal (pengosmokawalaturan).

Perubahan rangsangan dalam dan homeotasis.

Barisan Pertahanan Ketiga

Baris pertahanan ketiga merupakan mekanisme pertahanan secara spesifik yang melibatkan penghasilan antibodi oleh limfosit.

Antibodi bertindak secara spesifik ke atas antigen yang masuk ke dalam badan.

Antigen merupakan protein asing yang terdapat pada membran mikroorganisma, patogen atau toksin yang dihasilkan oleh bakteria. Antigen merangsang gerak balas keimunan.

Kehadiran antigen di dalam badan akan merangsangkan limfosit untuk menghasilkan sejenis protein yang khusus, iaitu antibodi yang bertindak ke atas antigen tersebut.

Tindakan antibodi adalah secara spesifik, iaitu sejenis antibodi hanya boleh bertindak dengan sejenis antigen sahaja. Misalnya,

• Aglutinin (agglutinin) menyebabkan antigen membentuk satu gumpalan.
• Lisin (lysin) memusnahkan antigen dengan melarutkan membran luar antigen.
• Antitoksin (antitoxin) meneutralkan toxin yang dikeluarkan oleh antigen.

Barisan Pertahanan Kedua

Neutrofil (neutrophils) dan monosit (monocytes) terlibat dalam barisan pertahanan kedua yang bertindak sebagai fagosit (phagocytes) untuk memusnahkan mikroorganisma atau patogen yang berjaya masuk ke dalam badan.

Kedua-dua sistem peredaran darah dan sistem limfa (nodus limfa) mengandungi fagosit untuk memusnahkan patogen di dalam badan.

Dalam nodus limfa, fagosit menapis dan menelan patogen di dalam bendalir limfa.

Fagosit di dalam darah boleh menyelit keluar dari dinding kapilari darah ke tempat jangkitan untuk menghapuskan patogen.

Proses pengepungan, penelanan dan pencernaan mikroorganisma atau patogen oleh fagosit dipanggil fagositosis (phagocytosis).

Dalam proses fagositosis, fagosit mendekati (approach) patogen (bakteria) dan mengelilinginya (surrounds) dengan mengeluarkan pseudopodium.

Fagosit menelan dan mencernakan bakteria tersebut dengan membentuk satu vakuol makanan yang dipanggil fagosom (phagosome).

Enzim dirembeskan ke dalam vakuol tersebut untuk mencernakan lalu menghapuskan bakteria itu.

Proses fagositosis.

Dengan cara fagositosis, patogen dimusnahkan dan badan dicegah daripada jangkitan penyakit.